I. Rys historyczny zespołu pałacowo – parkowego „Białaczów”
Budowa klasycystycznego pałacu w Białaczowie rozpoczęła się w 1799, prawdopodobnie ukończono ją w 1803 roku. Inicjatorem budowy był Stanisław Małachowski (współtwórca Konstytucji 3-go maja oraz marszałek Sejmu Czteroletniego). Po Stanisławie Małachowskim kolejnymi właścicielami pałacu byli: brat Stanisława Małachowskiego, Antoni, potem jego syn Ludwik(w tym okresie w pałacu mieszkała pasierbica Małachowskiego- matka Zygmunta Krasińskiego). Ludwik nie pozostawił po sobie potomka, a jedynie trzy córki. Najstarsza z nich – Hortensja, zapisała majątek w roku 1888 synowi swej siostry Stefanii, hrabiemu Ludwikowi Broel – Plater. Brał on udział w I Wojnie Światowej. Jego wnuczek, syn Zygmunta Stefana Broel – Plater i Anny Brzozowskiej Ludwik Jan (ur. 1904 r.) uczestnik kampanii wrześniowej został aresztowany przez Niemców w 1940 r. i osadzony w oflagu Murnau VIIA. Po pięcioletniej niewoli niemieckiej wstąpił do armii gen. Pattona. Zmarł w 1946 r. w Loreto we Włoszech. Ostatnim właścicielem majątku był hrabia Zygmunt Plater. Jedna z jego córek Anna, wyszła za mąż za Jana Ostrowskiego, który był właścicielem Ujazdu i Tomaszowa Mazowieckiego. Po roku 1944 pałac został przejęty na rzecz Skarbu Państwa, a rodzinę Platerów zmuszono do jego opuszczenia. Po wojnie pałac białaczowski początkowo służył jako magazyn zboża i szkoła podstawowa. W latach 1952 – 1954 przeprowadzono w pałacu prace konserwatorskie pod kierunkiem Bohdana Marconiego, po których zakończeniu budynek przejął Dom Opieki Społecznej. W listopadzie 2012 roku pałac został opuszczony, a Dom Pomocy Społecznej został przeniesiony do Niemojowic koło Żarnowa.
Pałac (przypominający warszawski belweder), zbudowany około 1800 roku według projektu Jakuba Kubickiego, jest przykładem stylu klasycystycznego już z założenia palladiańskiego (pałacu połączonego ćwierć kolistymi galerami w neogotyckim parku krajobrazowym, z oranżerią i sztucznymi ruinami projektu F. M. Lanciego), popularnego w XVIII wieku w Polsce i wielu krajach Europy (m.in. Anglia, Rosja, Czechy). Obiekt złożony jest z budynku głównego, oraz połączonych z nim dwóch ćwierćkolistych galerii. Jedna z nich (wschodnia) łączy się z pawilonem. Wejście główne poprzedzone jest czterokolumnowym portykiem zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Przed wejściem znajduje się okrągły podjazd paradny. Od strony ogrodu znajduje się wysunięty ryzalit poprzedzony niewielkim tarasem. Wnętrze pałacu zostało wykonane w charakterze dwutraktu (układ komunikacyjny budynku z sienią jako główną jego częścią). Na uwagę zasługują wnętrza pałacu. Zachowały się bogate dekoracje malarskie i stiukowe. Reprezentacyjne sale wzorowano na warszawskich łazienkach.
W skład zespołu wchodzą również pawilon wschodni i zachodni, oficyna, ruiny oranżerii, park oraz elementy w parku: romantyczne ruiny, kamienne ławy, posągi.
Oranżeria - wzniesiona ok. 1825 – 1830 roku według projektu Franciszka Marii Lanciego; o cechach stylowych pseudo średniowiecznych, mauretańskich i chińskich, murowana, parterowa, otwarta od frontu rzędem dużych okien; z boku wieżyczka z chorągiewką z herbem Nałęcz pierwsza połowa XIX wieku
Park pałacowy - park o powierzchni 15 ha został założony prawdopodobnie w XV wieku przez rodzinę Odrowążów. W parku, wśród ozdobnych budowli pochodzących z pierwszej poł. XIX wieku, znajdowały się pseudo średniowieczne ruiny oraz w tymże stylu utrzymana oranżeria. Obiekty te wystawiono według projektu słynnego architekta Franciszka Marii Lanciego. Park rozpościera się na równinie, przez której środek płynie niewielki strumyk miejscami obrosły olchami. Występowały w nim głównie lipy, klony i graby, a z rzadszych gatunków – tulipanowce, buki i modrzewie. Zdecydowaną przewagę miał starodrzew. Niektóre drzewa dochodziły do wielkich rozmiarów. Wśród drzew i krzewów. Wśród drzew i krzewów widnieją fragmenty sokołów, ław kamiennych, figur marmurowych oraz rzeźba Herkulesa.
Ruiny romantyczne - glorietka w parku białaczowskim, zbudowana została w 1924 roku z okazji 25 rocznicy ślubu Anny i Zygmunta Broel – Platerów. Na górze istnieje napis „Dzieci nasze – korona nasza”, pod każdą z kolumn imię jednego dziecka Anny i Zygmunta Platerów.
II. Aktualny stan prawny w/w obiektu
Majątek ziemski „Białaczów’ przejęty został na Skarb Państwa na podstawie art.2 ust.1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
Na przestrzeni od 1989 r. do 2018 r. przed Wojewodą Łódzkim oraz organem odwoławczym – Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi toczyło się postępowanie administracyjne w przedmiocie ustalenia prawidłowości przejęcia przez Skarb Państwa byłego majątku „Białaczów” na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
W okresie trwania w/w postępowania administracyjnego Powiat Opoczyński decyzjami Wojewody Łódzkiego z dnia 4 lutego 2005 r. znak: SP.VII.7722/P/251/2004/JL, z dnia 4 stycznia 2010 r. Nr GN.V.7722/P/305/2009/SD/KM oraz z dnia 3 grudnia 2010 r. znak: GN.V.7723/D/5727/2010/AR nabył własność zespołu pałacowo – parkowego „Białaczów”.
Na chwilę obecną Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi decyzją Nr GZ.rn.625.192.2017 z dnia 15.11.2018 r., orzekł, iż zespół pałacowo – parkowy „Białaczów” nie podlegał przejęciu na Skarb Państwa w myśl przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN.
Reasumując, rozstrzygnięcie tej decyzji oznacza , że zespół pałacowo - parkowy „Białaczów” w 1945 r. nie został prawidłowo przejęty dekretem PKWN na Skarb Państwa, a więc Skarb Państwa a w jego następstwie Powiat nie powinien być właścicielem.
Informacyjnie, należy dodać, iż powyższa nieruchomość generowała duże koszty utrzymania, w zawiązku z tym były podejmowane próby przez Zarząd Powiatu Opoczyńskiego rozdysponowania przedmiotową nieruchomością w postaci dzierżawy.
Warto wspomnieć, iż na terenie zespołu pałacowo- parkowego „Białaczów” kręcone były sceny do filmu pod tytułem „Zimna wojna” w reżyserii Pawła Pawlikowskiego. Film ten zdobył między innymi pięć nagród Europejskiej Akademii Filmowej (dla najlepszego filmu, reżysera, aktorki, montażysty oraz scenarzysty), cztery Złote Lwy (dla najlepszego filmu oraz za muzykę, dźwięk, a także nagrodę specjalną), a Paweł Pawlikowski został uznany za najlepszego reżysera podczas Festiwalu Filmowego w Cannes. Aktualnie „Zimna wojna” otrzymała cztery nominacje do nagród Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych i Telewizyjnych (BAFTA), w kategoriach najlepszy film nieanglojęzyczny, najlepszy reżyser, najlepszy scenariusz oryginalny oraz najlepsze zdjęcia, a także nominację do nagród Amerykańskiej Akademii Filmowej (Oscar) w kategorii najlepszego filmu nieanglojęzycznego, reżysera i zdjęć. Ponadto obraz Pawła Pawlikowskiego został nominowany przez Francuską Akademii Sztuki i Techniki Filmowej (Cezar) w kategorii najlepszego filmu zagranicznego.
Przedmiotowa nieruchomość jest objęta ochroną Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wszelkie prace remontowe wymagają stosownego zezwolenia konserwatorskiego, co pociąga za sobą duże nakłady finansowe, które przekraczają możliwości Powiatu Opoczyńskiego.
Zarząd Powiatu podjął decyzję o nieskładaniu skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, z nadzieją, iż zespół pałacowo – parkowy „Białaczów” będzie służyć potrzebom społeczności lokalnej.
Byli właściciele w obecnej sytuacji prawnej mogą podjąć działania zmierzające między innymi do odzyskania przedmiotowej nieruchomości.
Decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie jest ostateczna.
