KAMPANIA NA RZECZ DZIECKA ZDOLNEGO
1. Kim jest uczeń zdolny?
Uczeń zdolny - to uczeń osiągający lepsze wyniki od swoich rówieśników, w przypadku, gdy zachowane są jednakowe dla wszystkich warunki pracy, lub uzyskujący te same co inni wyniki. Zawdzięcza to wyższemu niż u innych rozwojowi takich zdolności, jak myślenie, zdolność obserwacji, wyobraźnia, pamięć, uwaga, sprawności manualne i ruchowe .
Uczniowie zdolni charakteryzują się dwiema podstawowymi cechami: ponadprzeciętnymi osiągnięciami lub potencjalnymi zdolnościami do takich osiągnięć. Cechę pierwszą można stwierdzić obserwując rezultaty aktywności ucznia, cechę drugą - badając go instrumentami psychologicznymi, na przykład testami. Trafna diagnoza psychologiczno-pedagogiczna, identyfikowanie uczniów zdolnych poprzez wnikliwą obserwację sposobów uczenia się i myślenia oraz zachowania dzieci może stanowić bardzo dobrą podstawę do wyodrębnienia tej grupy uczniów.
Badania wykazują, że zdolne dzieci często cechuje syndrom braku osiągnięć. Okazuje się, że o sukcesie czy to w szkole, czy w przyszłej pracy zawodowej decyduje nie tylko wysoki wskaźnik rozwoju intelektualnego czy duży poziom wiedzy, ale też inne czynniki. Ważną rolę odgrywają tu zdolności twórcze, osobowość, motywacja, zdolność do wyznaczania celów i dokonywania trafnych wyborów, odpowiedzialność za podejmowane czyny i decyzje, umiejętność rozpoznawania i oceniania swoich zdolności i pragnień. Powyższe cechy nie są ostatecznie zdeterminowane w momencie narodzin, ale podlegają ćwiczeniu i wyuczeniu. Dlatego też nauczyciele powinni włożyć jak największy wysiłek w to, żeby je uwydatniać i wzmacniać.
Zadaniem nauczycieli i szkoły jest wspomaganie pełnego rozwoju dzieci, szczególnie tych zdolnych, które potrzebują dodatkowej stymulacji, aby ujawnić i rozwinąć swe możliwości. Zadaniem szkoły jest nie tylko uczyć, ale też wychowywać i wpajać różne wartości. Przygotowanie do życia nastawionego na zmianę, umiejętność szybkiego znajdowania się w nowej sytuacji, rozwijanie wyobraźni, innowacyjnego myślenia.
Od lat istnieje spór przedstawicieli różnych podejść do nauczania zdolnych dzieci. Jedni twierdzą, że dla lepszego rozwoju potencjałów korzystniejsze jest nauczanie w specjalnie do tego przeznaczonych szkołach. Przeciwnicy uważają, iż trafniejsza jest edukacja w szkołach masowych ze względu na możliwość rozwoju społecznego i kontaktowania się z uczniami przeciętnymi. Należy bowiem traktować ucznia zdolnego całościowo jako istotę nie tylko inteligentną czy twórczą, ale też społeczną, emocjonalną, duchową. Uczniowie ci niewątpliwie potrzebują wsparcia i zrozumienia zarówno ze strony nauczycieli, jak i rodziców.
2. Sposoby kształcenia uczniów zdolnych.
W ogólnych założeniach praca z uczniem zdolnym ma na celu dalsze rozwijanie jego zdolności i uzdolnień. Są to działania nastawiające na:
- szybszy rozwój uczniów zdolnych,
- wyposażenie ich w większy zakres wiedzy,
- umożliwienie im uzyskania wiedzy o wyższym poziomie trudności, zgodnie z poziomem ich rozwoju intelektualnego, poziomem zdolności i uzdolnień,
- kształtowanie u uczniów zdolnych myślenia twórczego i rozwijania oryginalności.
W niektórych krajach (St. Zjednoczone, Kanada, Rosja, kraje europejskie, wprowadzono nowe rozwiązania sprzyjające przyspieszonemu rozwojowi uczniów itp.
a. wcześniejsze podejmowanie nauki szkolnej, czyli przyjmowanie do szkoły dzieci, które nie osiągnęły jeszcze obowiązku szkolnego, a wykazują już pełen poziom dojrzałości szkolnej i granica wieku została obniżona nawet do 5 lat (w Polsce do 6 lat), w Polsce planuje się w przyszłości objęcie nauką szkolną wszystkich 6-laktów,
b. Szybsze opanowanie procesu nauczania „klasy półroczne – semestralne” – uczniom uczącym się szybciej umożliwia się wcześniejsze zrealizowanie programu nauczania danej klasy – uczniowie kończą program jednej klasy w okresie I półrocza, a następnie w II półroczu danego roku szkolnego – program kolejnej klasy,
c. „podwójna promocja” – najmniej zalecana, uczeń we własnym zakresie opanowuje materiał następnej klasy i będąc w klasie, np. IV otrzymuje promocję do klasy VI,
d. uczenie się zgodnie z indywidualnym tempem – w niektórych szkołach stosuje się indywidualny tok nauczania, pozwala on na uczenie się w dowolnym tempie i zaliczanie materiału nauczania danej klasy w dowolnym czasie – takie zróżnicowanie tempa kształcenia związane jest z koniecznością uelastycznienia organizacji pracy, zmianę form organizacyjnych i zmusza do zerwania z systemem klasowo – lekcyjnym,
e. przyspieszenie „częściowe” – w kształceniu uczniów zdolnych jest jednym ze sposobów umożliwienia uczniom uczenia się różnych treści programowych (treści z zakresu poszczególnych przedmiotów nauczania) w różnym tempie. Tak więc uczeń uzdolniony matematycznie może szybciej uczyć się i zaliczać treści z zakresu matematyki, fizyki... natomiast wolniej realizuje program, pozostałych przedmiotów nauczania. Praktycznym następstwem stosowania częściowego przyspieszenia bywa umożliwienie uczniowi, który zrealizował program nauczania określonego przedmiotu danego szczebla szkoły, podejmowanie dalszej nauki tego przedmiotu na wyższym szczeblu, np. uczeń klasy maturalnej może być jednocześnie studentem z warunkowym wpisem.
A może realne byłoby umożliwienie uczniom gimnazjum, po zdaniu egzaminów z języka niemieckiego ZDaF, uczęszczanie na zajęcia z jęz. niemieckiego w którymś z liceów?
Powyższe sposoby przyspieszania nauki szkolnej stwarzają uczniom zdolnym wspaniałe warunki rozwijania ich zdolności i uzdolnień. Wymagają jednak głębokiego zreformowania systemu klasowo – lekcyjnego, odpowiedniego przygotowania metodycznego nauczycieli do prowadzenia zajęć, współdziałania szkół na różnych szczeblach, przygotowanie specjalnych programów nauczania, skoordynowania pracy nauczycieli, psychologów, lekarzy, pracowników administracji, doradców, konsultantów – bez których nie byłoby możliwe praktyczne dostosowanie procesu kształcenia do indywidualnych możliwości uczniów.
A co my możemy zrobić w oparciu o nasze realne możliwości?
Psychologowie twierdzą, że uczniowie zdolni powinni jednak przebywać do końca roku szkolnego w swoim zespole klasowym i jeśli się uczą szybciej, mogą w „zaoszczędzonym” czasie poszerzać swoją wiedzę z wybranych dziedzin. Hasło „szybciej” może być zastąpione hasłem „więcej” – wzbogacanie programów szkolnych (o treści pozaprogramowe) – należy chyba uznać za bardziej „masowy” – w porównaniu z przyspieszeniem tempa nauki – sposób kształcenia. I taki właśnie sposób pracy z uczniem zdolnym lub uzdolnionym każdy z nas nauczycieli na co dzień realizuje.
We współczesnych polskich szkołach stosuje się różne – pod względem metod i form – sposoby wzbogacania treści kształcenia. Oto typowe przykłady:
We współczesnych polskich szkołach stosuje się różne – pod względem metod i form – sposoby wzbogacania treści kształcenia. Oto typowe przykłady:
- programy specjalne – przygotowywane głównie dla uczniów szkół średnich i studentów, w których najwięcej uwagi poświęca się treściom z zakresu matematyki, nauk społecznych i języków obcych. Wyniki kształcenia po zastosowaniu programów specjalnych są nadspodziewanie dobre. Uczniowie z powodzeniem uczą się trudnych i nowych treści, na co ma wpływ także silna motywacja związana z zainteresowaniem danym przedmiotem. Dużo wspólnego z powyższym programem mają utworzone w naszej szkole programy nauczania dla klas z rozszerzonym językiem niemieckim czy angielskim,
- zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne – znaczna część działań dydaktyczno – wychowawczych, które poszerzają wiedzę uczniów, odbywa się jednak poza czasem przewidzianym w planach nauczania. Są to dodatkowe zajęcia prowadzone głównie w godzinach popołudniowych w szkołach lub też w klubach, towarzystwach, organizacjach, centrach sportowych i młodzieżowych
- indywidualna praca nauczyciela z uczniem zdolnym jest realizowana częściowo na lekcji (dodatkowe zadania, metody pracy motywujące do twórczego i oryginalnego myślenia, twórcze prace domowe), jak również poprzez przygotowywanie danego ucznia do udziału w konkursach przedmiotowych lub olimpiadach.
3. Kształcenie wielopoziomowe
Kształcenie wielopoziomowe prowadzone jest w wielu polskich szkołach i w zwykłych klasach pomimo trudności natury organizacyjnej, braku odpowiednich pomocy dydaktycznych itp. wydaje się nawet, że kształcenie wielopoziomowe właśnie w ramach zwykłych klas, obejmujące wszystkich uczniów, może stać się specjalnością polskich szkół. Polega ono na różnicowaniu treści i kształcenia pod względem poziomu trudności materiału – odpowiednio do wyróżnionych poziomów możliwości intelektualnych uczniów (indywidualizacja kształcenia). Zabiegom tym towarzyszą określone formy organizacyjne, ponieważ kształcenie wielopoziomowe wymaga tworzenia klas bądź grup uczniów pracujących na różnych „poziomach”. Jest realizowanie w różnych wariantach. Jeden z nich to grupowanie uczniów w klasach różnych ciągów o różnym poziomie nauczania. Tak więc dzieci o najwyższym poziomie zdolności są kierowane do klas (poziomu) ciągu A, o wysokim poziomie – do klas B, średnio zdolne – do klas C, mało zdolne – do ciągu D, wymagające szczególnej pomocy – do klas E. Liczba ciągów może być różna, tworzy się w ten sposób wielopoziomowe organizacje kształcenia w danej szkole. Istotnym problemem może być sama organizacja takiego kształcenia, tzn. przygotowanie nauczycieli, przygotowanie odpowiedniego dla danego poziomu programu nauczania oraz sam moment kierowania uczniów do poszczególnych ciągów.
Istnieją kraje, w których bardzo wcześnie dokonuje się selekcji uczniów. W Wielkiej Brytanii poddawano badaniom psychologicznym uczniów w wieku 7, 8 lub 9, a następnie 11 lat i wyniki tych badań decydowały o zróżnicowaniu poziomu i zakresu treści uczenia się poszczególnych grup (klas) uczniów.
Istotne jest, że przydzielenie ucznia do klasy określonego poziomu nie przekreślało możliwości zmiany poziomu (zmiany klasy). Podział ten był czasowy i przynajmniej do chwili ukończenia 11 roku życia nie decydował o przyszłości ucznia. Natomiast wyniki badań przeprowadzonych w 11 roku życia oraz osiągnięcia szkolne stanowiły już podstawę skierowania ucznia do klasy danego ciągu, , co w konsekwencji wyznaczało przeważnie dalszą karierę szkolną (a zatem drogę życiową) dziecka. Ten sposób kształcenia sprzyja oczywiście kształcenia uczniów zdolnych, jednak moment selekcji uczniów jest poddawanej ostrej krytyce, ponieważ wiek uzdolnień pojawia się dopiero po 11 roku życia, a przypadki przenoszenia uczniów z poziomów niższych na wyższe są bardzo rzadkie. Sensowne byłoby według pedagogów tworzenie w klasach niższych tylko dwóch poziomów klas – poziomu klas normalnych oraz klas wyrównawczych, w których uczą się dzieci mniej zdolne lub uzyskujące słabe wyniki. Obserwuje się dlatego zaniechanie selekcji uczniów w klasach niższych i dokonywanie badań psychologicznych w wyższych klasach. Kształcenie wielopoziomowe jest o tyle złożone, że jest pomyślane jako sposób kształcenia nie tylko uczniów zdolnych, godzi kształcenie zdolnych z kształceniem pozostałych uczniów. Towarzyszą mu również określone metody i środki kształcenia, a także określona organizacja procesu kształcenia.
Jednym ze sposobów różnicowania poziomu trudności jest różny stopień ogólności materiału nauczania. Najwyższym stopniem trudności odpowiadają treści, przedstawione na najwyższym poziomie ogólności, o uzyskaniu stopnia abstrakcji. Te treści są właśnie przeznaczone dla uczniów zdolnych, ponieważ uczą się oni szybko uogólnień, struktur, prawidłowości, praw, reguł itp. Uczniowie mniej zdolni uczą się treści nasyconych wieloma konkretnymi przykładami, które pomagają w zrozumieniu. Uczniowie zdolni zdobywają treści o wysokim stopniu ogólności drogą myślenia dedukcyjnego (od ogółu do szczegółu) lub indukcyjnego (od szczegółu do ogółu).
Z kształceniem wielopoziomowym wiąże się ściśle stosowanie METODY PROBLEMOWEJ. Z powodzeniem i korzyścią może się ona pojawiać na każdym przedmiocie i na zajęciach pozalekcyjnych. Zawsze budzi zainteresowanie, wywołuje aktywność, koncentruje uwagę, daje radość odkrywania, uczy samodzielnego poszukiwania rozwiązań. Z czasem – stawiana pytań, formułowania hipotez i ta na coraz wyższym poziomie trudności.
W konsekwencji rozwija i wzmacnia pasję poszukiwania warunków uczenia się, którego przejawem jest nie tylko:
Istnieją kraje, w których bardzo wcześnie dokonuje się selekcji uczniów. W Wielkiej Brytanii poddawano badaniom psychologicznym uczniów w wieku 7, 8 lub 9, a następnie 11 lat i wyniki tych badań decydowały o zróżnicowaniu poziomu i zakresu treści uczenia się poszczególnych grup (klas) uczniów.
Istotne jest, że przydzielenie ucznia do klasy określonego poziomu nie przekreślało możliwości zmiany poziomu (zmiany klasy). Podział ten był czasowy i przynajmniej do chwili ukończenia 11 roku życia nie decydował o przyszłości ucznia. Natomiast wyniki badań przeprowadzonych w 11 roku życia oraz osiągnięcia szkolne stanowiły już podstawę skierowania ucznia do klasy danego ciągu, , co w konsekwencji wyznaczało przeważnie dalszą karierę szkolną (a zatem drogę życiową) dziecka. Ten sposób kształcenia sprzyja oczywiście kształcenia uczniów zdolnych, jednak moment selekcji uczniów jest poddawanej ostrej krytyce, ponieważ wiek uzdolnień pojawia się dopiero po 11 roku życia, a przypadki przenoszenia uczniów z poziomów niższych na wyższe są bardzo rzadkie. Sensowne byłoby według pedagogów tworzenie w klasach niższych tylko dwóch poziomów klas – poziomu klas normalnych oraz klas wyrównawczych, w których uczą się dzieci mniej zdolne lub uzyskujące słabe wyniki. Obserwuje się dlatego zaniechanie selekcji uczniów w klasach niższych i dokonywanie badań psychologicznych w wyższych klasach. Kształcenie wielopoziomowe jest o tyle złożone, że jest pomyślane jako sposób kształcenia nie tylko uczniów zdolnych, godzi kształcenie zdolnych z kształceniem pozostałych uczniów. Towarzyszą mu również określone metody i środki kształcenia, a także określona organizacja procesu kształcenia.
Jednym ze sposobów różnicowania poziomu trudności jest różny stopień ogólności materiału nauczania. Najwyższym stopniem trudności odpowiadają treści, przedstawione na najwyższym poziomie ogólności, o uzyskaniu stopnia abstrakcji. Te treści są właśnie przeznaczone dla uczniów zdolnych, ponieważ uczą się oni szybko uogólnień, struktur, prawidłowości, praw, reguł itp. Uczniowie mniej zdolni uczą się treści nasyconych wieloma konkretnymi przykładami, które pomagają w zrozumieniu. Uczniowie zdolni zdobywają treści o wysokim stopniu ogólności drogą myślenia dedukcyjnego (od ogółu do szczegółu) lub indukcyjnego (od szczegółu do ogółu).
Z kształceniem wielopoziomowym wiąże się ściśle stosowanie METODY PROBLEMOWEJ. Z powodzeniem i korzyścią może się ona pojawiać na każdym przedmiocie i na zajęciach pozalekcyjnych. Zawsze budzi zainteresowanie, wywołuje aktywność, koncentruje uwagę, daje radość odkrywania, uczy samodzielnego poszukiwania rozwiązań. Z czasem – stawiana pytań, formułowania hipotez i ta na coraz wyższym poziomie trudności.
W konsekwencji rozwija i wzmacnia pasję poszukiwania warunków uczenia się, którego przejawem jest nie tylko:
- wysunięcie przez ucznia problemu
- sformułowanie go,
- rozwiązanie, ale i sprawdzenie wartości tego rozwiązania.
Liczne eksperymenty wskazują, że aktywne postawy umysłowe wywołują tylko te sytuacje szkolne, które wprowadzają uczniów w stan intelektualnego zakłopotania, budzą spontaniczną ciekawość otaczającego świata na lekcjach przyrody, chemii, fizyki, języku polskim i in.
Umiejętność stworzenia sytuacji, w której pojawi się problem do zbadania, wymaga od nauczyciela dużego mistrzostwa i powoduje, że uczniowie nie przychodzą do szkoły z obojętnością, rezygnacją, czy ze złością.
Najnowsze badania potwierdzają, że: (za D. Rodziewicz „Refleksje”)
Umiejętność stworzenia sytuacji, w której pojawi się problem do zbadania, wymaga od nauczyciela dużego mistrzostwa i powoduje, że uczniowie nie przychodzą do szkoły z obojętnością, rezygnacją, czy ze złością.
Najnowsze badania potwierdzają, że: (za D. Rodziewicz „Refleksje”)
- wykład, jako metoda nauczania powoduje zapamiętywanie tylko 5% treści,
- czytanie – 10%,
- stosowanie pomocy audiowizualnych – 20%,
- prezentacja graficzna – 30%,
- dyskusja w grupie zwiększa zapamiętywanie do 50%,
- działania praktyczne – 70%,
- uczenie innych pozwala na zapamiętywanie 90% treści.
Ta ostatnia metoda pracy stosowana jest w szkołach TOWARZYSTWA SZKÓŁ TWÓRCZYCH, stawia ona uczniów zdolnych w roli nauczyciela w klasie i w klasach organizowanych w szkołach podstawowych dla uczniów zaniedbanych środowiskowo.
Tak więc uczeń zdolny i jego rozwój jest potencjalnym dobrem najcenniejszym tak dla szkoły w fazie edukacji, jak i dla społeczeństwa w okresie jego aktywności zawodowej.
Tak więc uczeń zdolny i jego rozwój jest potencjalnym dobrem najcenniejszym tak dla szkoły w fazie edukacji, jak i dla społeczeństwa w okresie jego aktywności zawodowej.
4. Zasady pracy pedagogicznej z uczniem zdolnym.
Zasada I. Obserwacja.
Rozpoznanie zdolności dziecka.
Zasada II. Indywidualizacja.
Dzieci zdolne szybko się nudzą przy wykonywaniu tych samych czynności. Wspieranie rozwoju dziecka zdolnego polega na poszerzeniu programu szkolnego oraz indywidualizacji wymagać.
Zasada III. Walka z nudą.
Nauka, która jest organizowana w sposób sztywny, bez elementów pomysłowości, żartu, żywiołowości nie jest nauką przyjazną dla ucznia zdolnego. Monotonia schematycznie prowadzonych lekcji tłumi zapał, zniechęca do samodzielnego działania.
Zasada IV. Wychowanie do sukcesu.
Podstawa sukcesu jest wiara we własne możliwości. Działanie pedagogiczne, by spełniło zasadę IV , winno być nastawione na wzbudzenie u uczniów wiary w siebie, samoakceptacji, rozpoznawania słabych i mocnych stron. Pedagodzy zbyt rzadko chwalą, za często krytykują.
Zasada V. Walka ze stereotypami.
Dziecko zdolne często bywa traktowanie instrumentalnie – nauczyciele nie zważają na jego rozwój umysłowy, emocjonalny, społeczny. Są utalentowane najczęściej w określonych dziedzinach, często mogą potrzebować pomocy, mają również prawo do pomyłek. Działanie takie nastawione jest wyłącznie na zwiększenie szans ucznia w olimpiadzie.
Zasada VI. Budowa prawidłowych relacji z uczniami.
PAMIĘTAJ :
- zwracaj uwagę na to, co uczeń mówi i robi
- wydobywaj i ujawniaj u ucznia umiejętności i postawy oraz rozwijać je
- kształtuj u ucznia wiarę we własne możliwości
- pobudzaj ucznia do zdobywania wiadomości na drodze poszukiwań i badań
- pobudzaj aktywność ucznia
- urozmaicaj nauczanie.
Praca z uczniem zdolnym jest trudna i absorbująca na płaszczyźnie działalności w procesie dydaktycznym, ale jednocześnie pasjonująca, stawiająca nauczycielowi wyzwanie.
5. Wskazania w postępowaniu z dzieckiem zdolnym - dla rodziców i nauczycieli.
Zaspokajaj potrzeby poznawcze dziecka.
Odpowiadaj na zadawane pytania. Podsuwaj interesujące lektury, gry, zabawy, programy edukacyjne. Proponuj wyjścia na wystawy, prelekcje, udział w dodatkowych zajęciach rozwijających zainteresowania dziecka (np. plastyczne, muzyczne, matematyczne, literackie, przyrodnicze itp.). Poszerzaj, wzbogacaj wiedzę ucznia o dodatkowy program kształcenia z danej dziedziny. Indywidualizuj wymagania.
Rozwijaj myślenie twórcze dziecka (jest ono nieodłącznym składnikiem zdrowia psychicznego, jednym ze sposobów samorealizacji, sprzyja osiąganiu sukcesów).
Wzbudzaj twórczą aktywność swego dziecka (otwarty, spontaniczny i twórczy styl życia jest największym darem, jaki rodzice mogą ofiarować potomstwu: uznanie przez rodziców twórczego zachowania budzi w dziecku śmiałość, ducha przygody, chroni przed atakami):
- dostarczaj materiałów rozwijających wyobraźnię,
- dostarczaj źródeł, które wzbogacają obrazowość języka (np. baśnie ludowe, mity, legendy),
- zostawiaj dziecku czas na myślenie i marzenia na jawie; niech ma czas na zadumę i namysł, a nie na bieganie od jednego zajęcia do drugiego,
- zachęcaj dziecko do utrwalenia swoich pomysłów,
- nadawaj jego wytworom skończoną formę (opraw rysunki, złóż tomik z wierszy),
- akceptuj naturalną skłonność do odmiennego spojrzenia na rzeczy,
- chwal przejawianie szczerej indywidualności,
- bądź ostrożny z redagowaniem, poprawianiem tekstów pisanych przez dzieci,
- zachęcaj do bawienia się słowami,
- kochaj dziecko i mów mu o tym.
Nauczycielu, pozwól uczniowi być twórczym (pozwalaj na twórcze myślenie i działanie):
- ceń myślenie twórcze,
- uwrażliwiaj na bodźce istniejące w otoczeniu,
- zachęcaj do manipulowania przedmiotami, ideami,
- ucz sposobów systematycznej analizy i oceny każdego pomysłu,
- nie narzucaj sztywnych schematów,
- twórz i utrwalaj atmosferę twórczą (swoboda w przestrzeni i zachowaniu),
- ucz, aby dziecko ceniło swe twórcze myślenie (np. zapiski pomysłów),
- wyrabiaj w uczniach umiejętność unikania sankcji ze strony kolegów,
- dostarczaj informacji dotyczących procesu twórczego,
- rozwiewaj obawy, których źródłem są arcydzieła, przekonując, że tworzyć można na co dzień,
- wspieraj i oceniaj uczenie się inicjowane przez samych uczniów,
- zabijaj "ćwieka" - stawiaj kontrowersyjne pytania, pytania-niespodzianki, pytania-pułapki, włączaj poczucie humoru,
- stwarzaj sytuacje wymagające nieszablonowego myślenia, nowego rozwiązania,
- zapewniaj okresy wzmożonej aktywności, jak i względnego spokoju,
- udostępniaj środki niezbędne do realizacji pomysłu,
- utrwalaj zwyczaj pełnej, do końca, realizacji pomysłów,
- rozwijaj konstruktywny, zdrowy krytycyzm,
- zachęcaj do zdobywania wiedzy z różnych dziedzin,
- wychowuj nauczycieli o odważnym umyśle.
Wzmacniaj motywację (jest ona warunkiem osiągnięć):
- od osób, którymi kierujesz, z którymi działasz, oczekuj tego, co najlepsze,
- zauważaj potrzeby drugiego człowieka,
- wysoko ustawiaj poprzeczkę doskonałości,
- stwórz atmosferę, w której niepowodzenie nie oznacza przegranej,
- jeżeli ktoś zdąża tam, gdzie ty - dołącz do niego,
- wykorzystuj wzorce osobowe, przykłady, by zachęcać do sukcesu,
- okazuj uznanie i chwal osiągnięcia,
- stosuj mieszankę wzmacniania pozytywnego i negatywnego,
- potrzebę współzawodnictwa wykorzystuj w sposób umiarkowany,
- nagradzaj współpracę,
- pozwalaj, by w grupie zdarzały się burze,
- staraj się własną motywację utrzymać na wysokim poziomie.
Stwarzaj okazję do jak najczęstszych kontaktów grupowych, doświadczania zespołowego działania, uczestniczenia w spontanicznych i zorganizowanych zajęciach grupowych. Pomóż dziecku w nawiązaniu kontaktów społecznych (zaproś kolegów do domu lub na wspólną wyprawę, np. do kina, zapisz na zespołowe zajęcia pozaszkolne itp.).
Nie zaniedbuj rozwoju fizycznego dziecka, zachęcaj do spędzenia czasu wolnego w sposób aktywny ruchowo. Zainteresuj jakąś dyscypliną sportu (np. tenis, pływanie itp.).
Pamiętaj: dziecko zdolne jest przede wszystkim dzieckiem, a dopiero potem utalentowanym. Nadmiar obowiązków, nasze zbyt duże wymagania mogą je zmęczyć i zniechęcić do wysiłków.
Zapewniaj wsparcie, stwarzaj poczucie bezpieczeństwa.
Zapewniaj wsparcie, stwarzaj poczucie bezpieczeństwa.
6. INDYWIDUALNY PROGRAM LUB TOK NAUKI JAKO NARZĘDZIE WSPIERANIA ROZWOJU DZIECI ZDOLNYCH
Problematyka wspierania rozwoju uczniów zdolnych często pozostaje na marginesie zainteresowań osób zajmujących się tematyką specyficznych i specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów. Tymczasem dzieci te często pozostają nierozpoznane jako zdolne, zwłaszcza jeśli nie osiągają zgodnych ze swoimi możliwościami wyników szkolnych, a tym samym marnują swoje potencjalne talenty. Z doświadczeń z pracy Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Opocznie wynika, iż nauczyciele bardzo rzadko korzystają z przewidzianego ustawą o systemie oświaty narzędzia wspierania zdolności, jakim jest indywidualny program lub tok nauki. Osobny problem stanowi fakt, że indywidualny program lub tok nauki jest często mylony z indywidualnym nauczaniem. Tymczasem ten drugi przypadek dotyczy uczniów chorych, którzy z przyczyn zdrowotnych nie mogą uczęszczać do szkoły, bądź jest to w znacznym stopniu utrudnione. Indywidualny program lub tok nauki jest natomiast przewidziany jako forma wspierania rozwoju właśnie uczniów zdolnych, a tryb jego przyznawania oraz sposób organizacji regulują odrębne przepisy. Podkreślić należy, że przepisy te dają nauczycielowi prowadzącego ucznia zdolnego zgodnie z indywidualnym programem lub tokiem nauki duży margines swobody w doborze zarówno treści, jak i metod nauczania. Tym samym prowadzenie ucznia zdolnego jest również dla nauczyciela szansą samorozwoju, wykazania inicjatywy, wykraczającej poza codzienną szkolną rutynę, a także wspaniałą przygodą i okazją do rozwijania własnych, może jeszcze nie odkrytych zdolności.
Poniżej przedstawiamy w skrócie garść informacji, które mogą być pomocne dla nauczyciela, który zdecyduje się na pracę z uczniem zdolnym według indywidualnego programu lub toku nauki. Gorąco zachęcamy do podjęcia tego wyzwania, czekamy na Was w Poradni, zdolni uczniowie i nauczyciele!!!
1. Indywidualny program lub tok nauki:
• podstawy prawne (ustawa o systemie oświaty i rozporządzenie)
- Ustawa o systemie oświaty, rozdz. 5, Art. 66, pkt 1 i 2.
- Rozporządzenie MENiS z dnia 19.12.2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki.
- Ustawa o systemie oświaty, rozdz. 5, Art. 66, pkt 1 i 2.
- Rozporządzenie MENiS z dnia 19.12.2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki.
• indywidualny program (może dotyczyć jednego lub więcej przedmiotów, realizowany jest zasadniczo w ramach zajęć lekcyjnych, nie może obniżać wymagań edukacyjnych, wynikających ze szkolnego zestawu programów nauczania, ustalonego dla danej klasy)
• indywidualny tok (uczeń nie musi brać udziału w zajęciach lekcyjnych, w zakresie jednego lub kilku, lub nawet wszystkich przedmiotów – może na nie uczęszczać, może uczęszczać do klasy programowo wyższej, w swojej lub innej szkole, do szkoły wyższego stopnia, bądź realizować program w części lub w całości we własnym zakresie; może być klasyfikowany i promowany w ciągu całego roku szkolnego; jest nauczany programem indywidualnym – j.w.- lub programem objętym szkolnym zestawem programów nauczania; jest klasyfikowany i promowany na podstawie egzaminu klasyfikacyjnego – poza uczniem kl. I-III szkoły podstawowej)
2. Procedura wydawania zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki:
• może być wydane po upływie co najmniej jednego roku nauki, a w uzasadnionych przypadkach po śródrocznej klasyfikacji ucznia
• z wnioskiem o udzielenie zezwolenia może wystąpić: uczeń (niepełnoletni za zgodą rodziców/prawnych opiekunów); rodzice/prawni opiekunowie; wychowawca klasy lub nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne, których dotyczy wniosek (za zgodą rodziców/prawnych opiekunów lub pełnoletniego ucznia)
• wniosek składa się do dyrektora szkoły za pośrednictwem wychowawcy klasy
• do wniosku wychowawca załącza opinię nt. ucznia, wraz z informacją o jego dotychczasowych osiągnięciach
• nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne, których dotyczy wniosek opracowuje (bądź akceptuje opracowany przez kogoś innego) indywidualny program nauki – nie może on obniżać wymagań programowych
• wniosek i program przekazuje się dyrektorowi szkoły, ten zasięga opinii rady pedagogicznej oraz opinii publicznej poradni psychologiczno – pedagogicznej
• jeśli obie opinie są pozytywne, dyrektor szkoły zezwala na indywidualny program lub tok nauki; zezwolenie wydaje się na czas określony, nie krótszy niż jeden rok szkolny
• jeśli obie opinie są pozytywne, dyrektor szkoły zezwala na indywidualny program lub tok nauki; zezwolenie wydaje się na czas określony, nie krótszy niż jeden rok szkolny
• jeśli zezwolenie dotyczy indywidualnego toku nauki, umożliwiającego realizację w ciągu jednego roku szkolnego programu nauczania z zakresu więcej niż dwóch klas, wymagana jest także pozytywna opinia organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą
• po udzieleniu zezwolenia dyrektor wyznacza uczniowi nauczyciela – opiekuna i ustala zakres jego obowiązków
• po udzieleniu zezwolenia dyrektor wyznacza uczniowi nauczyciela – opiekuna i ustala zakres jego obowiązków
3. Uwagi:
• realizacja przez ucznia indywidualnego programu lub toku nauki nie wymaga ze strony szkoły dodatkowych nakładów finansowych, ale wymaga nakładu pracy ze strony nauczyciela
• jeśli uczeń ma wybitne uzdolnienia jednokierunkowe i problemy w zakresie przedmiotów nie objętych indywidualnym programem lub tokiem nauki, można dostosować wymagania edukacyjne z tych przedmiotów do jego potrzeb i możliwości (na wniosek wychowawcy lub innego nauczyciela uczącego ucznia).
7. LITERATURA DO PRACY Z DZIECKIEM ZDOLNYM
Niniejsze zestawienie bibliograficzne skierowane jest do szerokiego grona nauczycieli, wychowawców, psychologów oraz rodziców pracujących z dziećmi zdolnymi i wspierających ich rozwój.
1. Dzieci zdolne / Mirosława Partyka. - Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, 2000. - 16 s. ; 14 cm
2. Dobór i kształcenie uczniów zdolnych: studium porównawcze o legitymizacji instytucji edukacyjnych / Grzegorz Szumski; Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie. - Warszawa: Wydaw. Politechniki Warszawskiej, 1995. - 119 s.: rys. ; 24 cm
3. Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży / Judy W. Eby, Joan F. Smutny; tł. [z ang.] Krzysztof Konarzewski. - Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1998. - 213, [3] s. ; 1 rys. ; 24 cm
7. Osiągnięcia uczniów zdolnych / Andrzej Edward Sękowski. - Wyd. 2 rozszerz. - Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2001. - 254 s.: il. ; 24 cm
8. Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych: diagnoza i terapia / Beata Dyrda. - Kraków: „Impuls”, 2000. - 172, [1] s. : il. ; 23 cm
9. Szkolny system wspierania zdolności: jak rozpoznawać i rozwijać dziecięce uzdolnienia? / Iwona Fechner-Sędzicka. - Toruń ; Łysomice: „Aker”, [2005]. - 79 s.: rys. ; 21 cm
10. Teoria i praktyka edukacji uczniów zdolnych / red. Wiesława Limont. - Kraków: „Impuls”, 2004. - 372, [4] s. : fot., rys., wykr. ; 24 cm
11. Twórczość metodyczna nauczyciela / Jerzy Kujawiński. - Poznań: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, 2001. - 199, [1] s.: il., wykr., ; 24 cm
12. Uzdolnienia ruchowe dzieci w wieku szkolnym / Jerzy Eider. - Szczecin: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1999. - 91 s., [1] k. tabl. złoż.: wykr. : 24 cm
13. W poszukiwaniu koncepcji kształcenia zdolnych : 15-lecie Towarzystwa Szkół Twórczych 1983-1998 / Danuta Nakoneczna. - Warszawa Towarzystwo Szkół Twórczych, 1998. - 197 s.: 2 mapy ; 24 cm
14. W poszukiwaniu matematycznych talentów / Sławomir Kopański. - Wilkowice: „Dla Szkoły”, cop. 2003. - 120 s. : rys. : 24 cm
15. Wspieranie elementarnych zdolności twórczych uczniów / Władysław Puślecki. - Kraków: „Impuls”, 1998. - 207 s. ; 21 cm
16. Wspieranie rozwoju ucznia i nauczyciela / Krystyna Wojda, Małgorzata Szybalska, Jan Chojnicki. - Warszawa: Wydaw. ABC, cop. 2005. - 366 s. ; 21 cm (Biblioteka Dyrektora Szkoły) Stan prawny na dzień 1 kwietnia 2005 roku
17. Zabawy ze sztuką: podręcznik metodyczny dla nauczycieli: praca z dzieckiem uzdolnionym, wrażliwym lub nieśmiałym w małych grupach: grupy wiekowe 5-7 lat, 7-9 lat i 9-13 lat (ponad 100 tematów plastycznych) / Anna Kalbarczyk. - Kraków: „Impuls”, 2005. - 977, [3] s. ; 24 cm
18. Zdolni, utalentowani, twórczy: poradnik dla pedagogów, psychologów, nauczycieli i rodziców / Mirosława Partyka. - Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, 1999. - 172 s.: rys. ; 24 cm
1. Dzieci zdolne / Mirosława Partyka. - Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, 2000. - 16 s. ; 14 cm
2. Dobór i kształcenie uczniów zdolnych: studium porównawcze o legitymizacji instytucji edukacyjnych / Grzegorz Szumski; Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie. - Warszawa: Wydaw. Politechniki Warszawskiej, 1995. - 119 s.: rys. ; 24 cm
3. Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży / Judy W. Eby, Joan F. Smutny; tł. [z ang.] Krzysztof Konarzewski. - Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1998. - 213, [3] s. ; 1 rys. ; 24 cm
4. Ministerstwo Edukacji Narodowej o pomocy psychologiczno - pedagogicznej / oprac. Wojciech Książek. - Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2001. - 152 s. ; 20 cm (Biblioteczka Reformy ; 40)
5. Ministerstwo Edukacji Narodowej o uczniu zdolnym / oprac. Wojciech Książek. - Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej, 1999. - 40 s. ; 20 cm (Biblioteczka Reformy ; 15)
6. Modele opieki nad dzieckiem zdolnym : materiały z I i II Forum Wymiany Doświadczeń Osób Pracujących z Dziećmi Zdolnymi, Warszawa maj 1998, maj 1999 / pod red. Mirosławy Partyki. - Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, 2000. - 164, [16] s. tab. kolor : il. ; 24 cm 7. Osiągnięcia uczniów zdolnych / Andrzej Edward Sękowski. - Wyd. 2 rozszerz. - Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2001. - 254 s.: il. ; 24 cm
8. Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych: diagnoza i terapia / Beata Dyrda. - Kraków: „Impuls”, 2000. - 172, [1] s. : il. ; 23 cm
9. Szkolny system wspierania zdolności: jak rozpoznawać i rozwijać dziecięce uzdolnienia? / Iwona Fechner-Sędzicka. - Toruń ; Łysomice: „Aker”, [2005]. - 79 s.: rys. ; 21 cm
10. Teoria i praktyka edukacji uczniów zdolnych / red. Wiesława Limont. - Kraków: „Impuls”, 2004. - 372, [4] s. : fot., rys., wykr. ; 24 cm
11. Twórczość metodyczna nauczyciela / Jerzy Kujawiński. - Poznań: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, 2001. - 199, [1] s.: il., wykr., ; 24 cm
12. Uzdolnienia ruchowe dzieci w wieku szkolnym / Jerzy Eider. - Szczecin: Wydaw. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1999. - 91 s., [1] k. tabl. złoż.: wykr. : 24 cm
13. W poszukiwaniu koncepcji kształcenia zdolnych : 15-lecie Towarzystwa Szkół Twórczych 1983-1998 / Danuta Nakoneczna. - Warszawa Towarzystwo Szkół Twórczych, 1998. - 197 s.: 2 mapy ; 24 cm
14. W poszukiwaniu matematycznych talentów / Sławomir Kopański. - Wilkowice: „Dla Szkoły”, cop. 2003. - 120 s. : rys. : 24 cm
15. Wspieranie elementarnych zdolności twórczych uczniów / Władysław Puślecki. - Kraków: „Impuls”, 1998. - 207 s. ; 21 cm
16. Wspieranie rozwoju ucznia i nauczyciela / Krystyna Wojda, Małgorzata Szybalska, Jan Chojnicki. - Warszawa: Wydaw. ABC, cop. 2005. - 366 s. ; 21 cm (Biblioteka Dyrektora Szkoły) Stan prawny na dzień 1 kwietnia 2005 roku
17. Zabawy ze sztuką: podręcznik metodyczny dla nauczycieli: praca z dzieckiem uzdolnionym, wrażliwym lub nieśmiałym w małych grupach: grupy wiekowe 5-7 lat, 7-9 lat i 9-13 lat (ponad 100 tematów plastycznych) / Anna Kalbarczyk. - Kraków: „Impuls”, 2005. - 977, [3] s. ; 24 cm
18. Zdolni, utalentowani, twórczy: poradnik dla pedagogów, psychologów, nauczycieli i rodziców / Mirosława Partyka. - Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, 1999. - 172 s.: rys. ; 24 cm
Opracowały: psycholog – mgr Patrycja Olędzka
pedagog – mgr Dorota Wiktorowicz
